Dị vật trong đường tiêu hóa trên nhận biết, điều trị và phòng bệnh

(Thaythuocvietnam) -  - Trong những năm gần đây, với sự phát triển không ngừng của các phương tiện nội soi, đặc biệt là thiết bị nội soi tiêu hóa đã giúp cho thầy thuốc phát hiện nhiều mặt bệnh khác nhau như ung thư, viêm, loét…và kể cả những dị vật trong đường tiêu hóa.

Dị vật (DV) đường tiêu hóa là những vật do vô tình hay cố ý nuốt phải trong quá trình ăn uống hay trong sinh hoạt. Thống kê các nghiên cứu trên thế giới trong và ngoài nước cho thấy tỉ lệ mắc dị vật trong đường tiêu hóa trên chiếm tỉ lệ thấp và phần lớn (80 - 90%) các dị vật này có thể tự đào thải ra ngoài theo phân nhờ nhu động của ống tiêu hóa. Tuy nhiên, vẫn có khoảng 10 - 20% các dị vật cần phải điều trị do có kích thước lớn, có hình thù sắc nhọn dễ gây tổn thương trong đường tiêu hóa hoặc có chứa thành phần độc hại cho cơ thể. Nếu các dị vật này không được xử lý kịp thời thì có thể gây ra một số biến chứng nặng như: chảy máu, áp xe, tắc ruột, thủng ruột… Các thống kê cho biết tỉ lệ tử vong do các biến chứng của dị vật gây nên là rất lớn. Tiên lượng và hiệu quả điều trị phụ thuộc rất nhiều vào tính chất của dị vật và thời gian xử trí sớm hay muộn. Sau đây, chúng tôi xin điểm qua những nét cơ bản về vấn đề này.

Các loại dị vật trong đường tiêu hóa trên

Nhìn chung, các dạng dị vật của đường tiêu hóa trên rất đa dạng và phong phú. Tuy nhiên, các tác giả trên thế giới có thể phân làm 3 loại chính như sau:

- Dị vật thực sự bao gồm như xương cá, tăm tre, kim băng, cúc áo, cục pin… và đây là loại dị vật hay gặp nhất.

- Dị vật là thức ăn chưa được nhai kỹ như cục thịt, cục măng khô, búi rau.

- Dị vật dạng cục bã thức ăn (bezoar): được tạo bởi bã, xơ thực vật, nhiều khi kết hợp cả lông, tóc, hạt trái cây…kết hợp với chất nhầy của dạ dày.

Đối tượng dễ bị mắc dị vật trong đường tiêu hóa trên

Nguy cơ mắc dị vật có thể gặp bất kỳ đối tượng nào, không phân biệt tuổi tác và giới. Tuy nhiên, các thống kê đã cho thấy những đối tượng sau thường gặp là:

- Trẻ em hay có thói quen ngậm, mút các đồ vật trong khi chơi

- Người có răng kém, hoặc có răng giả

- Người cao tuổi

- Người mắc bệnh tâm thần

- Người nghiện rượu

- Người có thói quen ăn uống không cẩn thận: ăn nhanh, nuốt vội…

- Có tiền sử phẫu thuật dạ dày - tá tràng: cắt dạ dày - tá tràng, nối vị tràng…

- Người có bệnh lý ở dạ dày - tá tràng: hẹp môn vị, làm ứ đọng thức ăn trong dạ dày - tá tràng.

Triệu chứng khi mắc dị vật đường tiêu hóa trên

Các triệu chứng lâm sàng của dị vật đường tiêu hóa trên cũng phụ thuộc vào tính chất của dị vật (to hay nhỏ…) và thời gian mắc (sớm hay muộn). Thực tế đã cho thấy một số bệnh nhân có khi mắc phải dị vật lúc nào không biết, chỉ đến khi có các dấu hiệu lâm sàng bệnh nhân mới đi khám bệnh và các thầy thuốc phát hiện dị vật. Chúng tôi đã gặp có bệnh nhân cao tuổi, có thói quen ngậm tăm sau khi ăn cơm và ngồi xem vô tuyến, rồi buồn ngủ và tăm đã rơi vào trong dạ dày - tá tràng lúc nào không biết. Khi bệnh nhân thấy đau nhiều vùng thượng vị mới đi khám. Tuy nhiên, để tiện phân loại, các triệu chứng mắc dị vật chia làm 2 nhóm:

- Tại thực quản thường có các dấu hiệu như: nuốt vướng, nuốt nghẹn, đau khi nuốt, đau sau xương ức, trẻ em có thể quấy khóc hoặc buồn nôn và nôn. Một số bệnh nhân có khạc ra máu nếu các dị vật gây biến chứng ở thực quản viêm, áp xe…

- Tại dạ dày: thường có dấu hiệu: đau vùng thượng vị, buồn nôn - nôn, đầy bụng, chậm tiêu.

Biến chứng do dị vật gây nên: dị vật đường tiêu hóa trên có thể gây các biến chứng như: áp xe (nhất là ở thực quản), loét, gây chảy máu, thủng, nhiễm trùng nhiễm độc, gây tắc ruột…

Điều trị

Ngày nay, do có máy nội soi dạ dày ống mềm, nên có thể chẩn đoán bệnh dễ dàng, xác định được vị trí của dị vật, đánh giá mức độ tổn thương ở dạ dày, thực quản do dị vật gây nên. Cũng nhờ nhiều thiết bị hiện đại, đặc biệt các thiết bị can thiệp điều trị, nên có thể lấy dị vật trong đường tiêu hóa qua nội soi dễ dàng. Trong trường hợp không lấy được do dị vật to hoặc có thể gây nguy hiểm trong quá trình thao tác hoặc dị vật đã gây biến chứng thì cần phải mổ.

Dự phòng

Cần tránh các nguy cơ cao dễ gây mắc dị vật như đã trình bày ở trên. Điều quan trọng nhất khi đã biết mình bị măc dị vật cần phải đến ngay các trung tâm y tế, đặc biệt các trung tâm can thiệp qua nội soi. Một số bệnh nhân rất sai lầm khi biết mình bị dị vật đã dùng các bài thuốc nam hoặc chữa bằng mẹo vặt…nhưng bệnh không khỏi và nhiều khi nguy hiểm đến tính mạng. Một vấn đề chúng tôi cần thông báo là dựa trên các số liệu nghiên cứu thu được cho thấy những bệnh nhân ăn quá nhiều: nghệ, tam thất, mật ong thì cũng có nguy cơ dễ hình thành dị vật trong dạ dày - tá tràng. Tuy nhiên, cơ chế gây nên dị vật này cần tiếp tục nghiên cứu.